mówić - Wielki słownik języka polskiego PAN

1.

używając głosu, wytwarzać ciągi dźwięków, które w danym języku są możliwe do zinterpretowania jako wyrażające określone znaczenia

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

Język

mówienie

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	rzec
	sprzeczne:	milczeć

Połączenia

mówić prawdę; kłamstwa; bzdury, głupoty; pacierz; wiersz
mówić głosem (cichym, monotonnym, spokojnym...); szeptem; chórem; wierszem; językiem literackim, pełnymi zdaniami
mówić bez przerwy; bez sensu; bez emocji; bez ogródek
mówić komuś o Bogu, o Chrystusie, o sobie; o chorobie, o miłości, o niebezpieczeństwie, o spotkaniu, o śmierci; mówić o matce, o ojcu, o tobie; o pracy, o uczuciach, o zabijaniu;
mówić pod nosem;
mówić z czułością, z dumą, z gniewem, z goryczą, z ironią, z lekceważeniem, z oburzeniem, z naciskiem, z namysłem, z pasją, z pogardą, z powagą, z przejęciem, z przekąsem, z radością, z sensem, z satysfakcją, z szacunkiem; z akcentem
mówić cicho, głośno; długo, krótko; dużo; łagodnie, spokojnie, powoli; gorączkowo, pośpiesznie, szybko, prędko; wyraźnie; pięknie; przekonywająco; szczerze, wprost; sucho;
z angielska, z rosyjska...;

Cytaty

	Zawsze mówię ci prawdę. źródło: NKJP: Cezary Michalski: Siła odpychania, 2009
	Przecież od pierwszej klasy mówię wiersze na akademiach. Mówiłem je jeszcze wtedy, gdy nie umiałem wymówić „rrrr”. źródło: NKJP: Tomek Tryzna: Idź kochaj i niech ci nie pomoże żadna na ziemi rzecz, 2010
	Słyszał, że dziewczynka mówi coś do babci, a ta jej odpowiada. źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010
	Ktoś przed chwilą mówił, że samolot podobno zahaczył skrzydłem o drzewo [...]. źródło: NKJP: Teresa Semik: Żal nie utonie we łzach, Dziennik Zachodni, 2010-04-16
	Rodzice mówili mi, żebym starała się wykonywać jak najlepiej to, co robię [...]. źródło: NKJP: (JEG): Niespodziewany awans Agnieszki Sienkiewicz, Gazeta Krakowska, 2006-01-26
	[...] nie zawsze mów, co myślisz, ale zawsze myśl, co mówisz. źródło: NKJP: Paweł WODNIAK: Co miasto ma z Muzeum?!, Gazeta Krakowska, 2003-10-16
	- Nie boimy się! - mówiły chóralnie maturzystki. źródło: NKJP: Konrad Przezdzięk: Ściąg nie było?, 2001-05-09
	Mów szeptem, za stodołą jest posterunek. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

imiesłów przymiotnikowy bierny: mówiony

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiony	mówiony	mówiony	mówione	mówiona
D.	mówionego	mówionego	mówionego	mówionego	mówionej
C.	mówionemu	mówionemu	mówionemu	mówionemu	mówionej
B.	mówionego	mówionego	mówiony	mówione	mówioną
N.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym	mówioną
Ms.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym	mówionej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówieni	mówieni	mówione	mówione
D.	mówionych	mówionych	mówionych	mówionych
C.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym
B.	mówionych	mówionych	mówionych	mówione
N.	mówionymi	mówionymi	mówionymi	mówionymi
Ms.	mówionych	mówionych	mówionych	mówionych

odpowiednik aspektowy: powiedzieć

Składnia

+	mówić	+	(KOMU) + CO
+	mówić	+	(do KOGO) + CO
+	mówić	+	(KOMU) + o CZYM
+	mówić	+	(do KOGO) + o CZYM
+	mówić	+	(KOMU) + że ZDANIE\|żeby ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE
+	mówić	+	(do KOGO) + że ZDANIE\|żeby ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE
+	mówić	+	MOWA WPROST

Pochodzenie

psł. *ml̥viti 'wydawać różne odgłosy: brzęczeć, mruczeć, burczeć (o zwierzętach), krzyczeć, hałasować, szumieć (o ludziach)'

Z pierwotnego znaczenia prasłowiańskiego rozwinęło się 'wydawać (jednostajny) głos, paplać, pleść (bez sensu, bez celu)', a potem 'używając głosu, przekazywać myśli'; wyraz prawdopodobnie pochodzenia dźwiękonaśladowczego (Bor)